Các đại biểu Quốc hội tỉnh đồng thuận cao về Dự án xây dựng đường Vành đai 4 TP.HCM

Chiều 16/6, tại Tổ số 11 thảo luận về chủ trương đầu tư Dự án xây dựng đường Vành đai 4 TP.HCM, Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội (ĐBQH) tỉnh Long An - Lê Thị Song An bày tỏ sự đồng thuận và đánh giá cao Tờ trình của Chính phủ cùng báo cáo thẩm tra của Ủy ban Kinh tế và Tài chính Quốc hội trình tại kỳ họp lần này.

Theo đại biểu, việc sớm triển khai đầu tư khép kín tuyến đường Vành đai 4 TP.HCM là hết sức cần thiết và cấp bách, nhằm hoàn thiện hệ thống hạ tầng giao thông chiến lược, góp phần nâng cao năng lực kết nối liên vùng giữa TP.HCM với các tỉnh trong Vùng Kinh tế trọng điểm phía Nam như Bà Rịa - Vũng Tàu, Đồng Nai, Bình Dương, Long An.

“Dự án sẽ tạo động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, hỗ trợ chuyển dịch cơ cấu kinh tế, mở rộng không gian đô thị, phát triển vùng đô thị vệ tinh; đồng thời, giảm tải áp lực giao thông nội đô, giảm ô nhiễm môi trường và nâng cao chất lượng sống cho người dân” - đại biểu Lê Thị Song An nhấn mạnh.

Đặc biệt, trong bối cảnh cả nước đang tích cực thực hiện chủ trương sắp xếp, sáp nhập địa giới hành chính các tỉnh, thành phố để kiến tạo không gian phát triển mới, thì những công trình giao thông có vai trò liên kết vùng như đường Vành đai 4 TP.HCM càng trở nên có ý nghĩa chiến lược, tạo nền tảng cho phát triển cân đối, đồng bộ và bền vững trong dài hạn.

Đại biểu cũng hoàn toàn ủng hộ chủ trương triển khai dự án theo hình thức đối tác công tư (PPP), với lộ trình phân kỳ đầu tư hợp lý, đảm bảo hiệu quả sử dụng nguồn vốn ngân sách nhà nước; đồng thời, thu hút được nguồn lực xã hội hóa, tăng tính chủ động và hiệu quả trong quản lý vận hành sau đầu tư.

Để nâng cao tính khả thi và hiệu quả khi Quốc hội xem xét quyết định chủ trương đầu tư, đại biểu Lê Thị Song An đề xuất một số kiến nghị cụ thể:

Về công tác phối hợp giữa các địa phương trong quá trình triển khai dự án

Theo đại biểu Lê Thị Song An, dự án tuyến đường Vành đai 4 TP.HCM có tổng chiều dài hơn 200km, đi qua nhiều địa phương trọng điểm trong vùng kinh tế Đông Nam Bộ.

Mỗi tỉnh, thành phố có điều kiện phát triển khác nhau, tiến độ quy hoạch khác nhau và năng lực tổ chức thực hiện cũng khác nhau. Nếu không có cơ chế phối hợp hiệu quả, xuyên suốt và thống nhất, rất dễ dẫn đến tình trạng triển khai manh mún, chồng chéo, thiếu đồng bộ giữa các đoạn tuyến, từ đó kéo dài tiến độ, phát sinh chi phí đầu tư và ảnh hưởng đến chất lượng toàn dự án.

Do đó, đại biểu kiến nghị, Chính phủ cần chỉ đạo xây dựng một cơ chế điều phối liên vùng rõ ràng, hiệu quả và nhất quán. Đại biểu đề nghị nên giao cho một cơ quan đầu mối cụ thể, có thể là Bộ Xây dựng, hoặc thành lập một Ban Chỉ đạo liên ngành trực thuộc Chính phủ làm đầu mối tổng hợp, điều hành, theo dõi và giám sát tiến độ chung của toàn tuyến.

Cơ quan này cần được trao đủ thẩm quyền thực tế để điều phối các hoạt động triển khai giữa các địa phương, phân bổ trách nhiệm cụ thể, giải quyết kịp thời các vướng mắc phát sinh trong quá trình giải phóng mặt bằng, đấu thầu, thi công và kết nối hạ tầng kỹ thuật liên tỉnh.

Thực tiễn từ nhiều dự án hạ tầng lớn trước đây cho thấy, nếu thiếu một cơ chế điều phối tập trung và hiệu quả, dự án dễ rơi vào tình trạng “mạnh ai nấy làm”, mất đi ý nghĩa liên kết vùng, là mục tiêu cốt lõi của các tuyến vành đai chiến lược. Vì vậy, đại biểu cho rằng, việc thiết lập cơ chế điều phối liên vùng là yếu tố then chốt, quyết định đến sự thành công và hiệu quả đầu tư của dự án Vành đai 4 TP.HCM.

Về cơ chế tài chính và thu hút đầu tư cho dự án đường Vành đai 4 TP.HCM

Trước hết, đại biểu nhận thấy cần khẩn trương hoàn thiện khung pháp lý liên quan đến đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP), bảo đảm rõ ràng, minh bạch và ổn định, nhằm tạo sự tin tưởng, yên tâm cho các nhà đầu tư. Thực tế cho thấy hiện nay nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các nhà đầu tư nước ngoài, vẫn còn e ngại khi tham gia vào các dự án hạ tầng lớn do các quy định pháp lý còn thiếu đồng bộ, thủ tục phức tạp, trong khi cơ chế chia sẻ rủi ro và lợi nhuận chưa đủ hấp dẫn để khuyến khích đầu tư dài hạn.

Theo đại biểu, mặc dù tại Điều 3 của dự thảo Nghị quyết đã đề cập đến một số cơ chế, chính sách đặc thù cho dự án, nhưng các quy định hiện hành vẫn còn nhiều hạn chế, chưa đủ mạnh để tạo đột phá trong việc huy động nguồn lực xã hội hóa.

Do đó, đại biểu kiến nghị Quốc hội và Chính phủ xem xét bổ sung và áp dụng cơ chế tài chính đặc thù cho Vùng Kinh tế trọng điểm phía Nam - khu vực có vai trò chủ lực trong tăng trưởng kinh tế quốc gia, nhưng cũng đang phải đối mặt với nhiều thách thức về hạ tầng. Cụ thể, các cơ chế đặc thù cần bao gồm: (1) Chính sách ưu đãi về thuế, lệ phí và phí sử dụng hạ tầng đối với các nhà đầu tư thực hiện các đoạn tuyến theo hình thức PPP; (2) Hỗ trợ từ ngân sách trung ương theo cơ chế đồng tài trợ, nhất là đối với các hạng mục giải phóng mặt bằng, di dời hạ tầng kỹ thuật, vốn là những phần việc khó khăn, chi phí lớn và thường gây chậm tiến độ; (3) Linh hoạt trong cơ chế điều hành và giải ngân vốn đầu tư công, đặc biệt là với các địa phương có tỷ lệ huy động vốn xã hội hóa cao, để kịp thời bổ sung nguồn lực cho các giai đoạn then chốt của dự án.

Bên cạnh đó, đại biểu đề xuất cần có cơ chế lựa chọn và phân bổ nguồn lực ưu tiên cho các nhà đầu tư chiến lược, những doanh nghiệp có năng lực tài chính vững vàng, có kinh nghiệm thực hiện các dự án hạ tầng quy mô lớn, hiện đại và đảm bảo chất lượng. Điều này là hết sức cần thiết nhằm tránh tình trạng lựa chọn phải nhà đầu tư yếu kém, dẫn đến chậm tiến độ, đội vốn và ảnh hưởng đến hiệu quả đầu tư toàn tuyến.

Về công tác giải phóng mặt bằng

Phó Trưởng đoàn ĐBQH chuyên trách tỉnh nêu, thực tế đã chứng minh, dù dự án có đầy đủ nguồn vốn, thiết kế kỹ thuật được chuẩn bị kỹ lưỡng, nhưng nếu công tác giải phóng mặt bằng không được thực hiện kịp thời, thiếu đồng bộ giữa các địa phương thì toàn bộ tiến độ triển khai có thể bị kéo dài nhiều năm. Việc chậm trễ này không chỉ làm phát sinh chi phí đầu tư mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng công trình và hiệu quả khai thác sau này.

Theo báo cáo sơ bộ, dự án Vành đai 4 TP.HCM có nhu cầu sử dụng đất khoảng 1.420ha, trong đó diện tích cần giải phóng mặt bằng lên đến khoảng 1.415ha - một con số rất lớn, trải rộng trên địa bàn của 5 tỉnh, thành phố. Điều này đòi hỏi phải có sự chuẩn bị hết sức kỹ lưỡng, chủ động và quyết liệt ngay từ giai đoạn đầu.

Do đó, đại biểu đề nghị Quốc hội và Chính phủ chỉ đạo sát sao ngay từ khâu chuẩn bị đầu tư, trong đó đặc biệt quan tâm đến việc lập kế hoạch giải phóng mặt bằng chi tiết, gắn với lộ trình đầu tư theo từng đoạn tuyến. Để công tác này được triển khai hiệu quả, cần bảo đảm các điều kiện sau: (1) Phân bổ đầy đủ và kịp thời nguồn vốn cho công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư; (2) Xác định rõ trách nhiệm của từng địa phương trong tổ chức thực hiện, đảm bảo sự phối hợp chặt chẽ giữa các tỉnh, thành phố có tuyến đường đi qua; (3) Tăng cường công tác giám sát, bảo đảm tính công khai, minh bạch, đúng pháp luật, hạn chế tình trạng khiếu kiện kéo dài; đồng thời, tạo sự đồng thuận cao từ phía người dân có đất bị thu hồi.

Bên cạnh đó, đại biểu cũng đề xuất cần có cơ chế linh hoạt cho các địa phương có năng lực triển khai nhanh. Theo đó, có thể cho phép tạm ứng vốn hoặc sử dụng nguồn vốn dự phòng để tổ chức giải phóng mặt bằng sớm, thay vì chờ đợi phân bổ theo niên độ ngân sách từ Trung ương. Điều này không chỉ rút ngắn thời gian chuẩn bị mà còn tạo điều kiện đẩy nhanh tiến độ thi công các đoạn tuyến trọng điểm.

Đại biểu tin rằng nếu giải quyết tốt khâu giải phóng mặt bằng, vốn được xem là “nút thắt” lớn nhất trong các dự án hạ tầng thì dự án đường Vành đai 4 TP.HCM sẽ sớm được triển khai đúng tiến độ, đạt hiệu quả đầu tư cao và mang lại lợi ích lâu dài cho toàn Vùng Kinh tế trọng điểm phía Nam.

Về cơ chế tổ chức thực hiện và điều chỉnh chủ trương đầu tư đối với dự án thành phần sử dụng vốn ngân sách Trung ương, nhất là giao cho UBND các tỉnh, thành phố làm cơ quan có thẩm quyền triển khai

Theo quy định tại dự thảo Nghị quyết, đối với dự án thành phần sử dụng vốn ngân sách Trung ương giao cho UBND tỉnh, thành phố triển khai trong trường hợp có điều chỉnh về quy mô, làm tăng tổng mức đầu tư từ 10% trở lên hoặc tăng giá trị phần vốn nhà nước tham gia trong dự án PPP so với nội dung chủ trương đầu tư đã được Quốc hội phê duyệt, thì UBND tỉnh, thành phố sẽ thực hiện các trình tự, thủ tục để báo cáo thẩm định và trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét quyết định điều chỉnh chủ trương đầu tư - trong trường hợp phát sinh giữa hai kỳ họp Quốc hội.

Đại biểu đánh giá đây là bước tiến quan trọng trong phân cấp, phân quyền, thể hiện rõ vai trò chủ động, trách nhiệm của địa phương trong công tác tổ chức thực hiện dự án. Đồng thời, cơ chế này cũng mở ra cơ hội để các tỉnh, thành phố phát huy năng lực quản lý, điều phối, xử lý kịp thời các phát sinh thực tiễn trong quá trình triển khai dự án, góp phần nâng cao hiệu quả và tính linh hoạt trong quản lý đầu tư công.

Tuy nhiên, cùng với sự phân cấp này, đại biểu cũng đề nghị Quốc hội, Chính phủ và các bộ, ngành Trung ương quan tâm hỗ trợ các tỉnh, thành phố về mặt hướng dẫn thủ tục, thẩm định và phối hợp kịp thời khi có tình huống điều chỉnh phát sinh. Việc xây dựng hồ sơ điều chỉnh chủ trương đầu tư là một quá trình đòi hỏi độ chính xác cao, quy trình pháp lý chặt chẽ và cần có sự đồng hành của các cơ quan Trung ương để bảo đảm tính thống nhất, hiệu quả và đúng quy định pháp luật.

Về áp dụng hình thức chỉ định thầu đối với một số gói thầu đặc thù của dự án Vành đai 4 TP.HCM

Theo quy định được đề xuất, việc chỉ định thầu sẽ được áp dụng cho một số gói thầu đặc thù như tư vấn, phi tư vấn, tư vấn lập điều chỉnh quy hoạch (bao gồm quy hoạch khu tái định cư), các gói thầu thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư và xây dựng hạ tầng khu tái định cư phục vụ công tác giải phóng mặt bằng. Trình tự, thủ tục chỉ định thầu vẫn đảm bảo tuân thủ chặt chẽ các quy định của pháp luật về đấu thầu.

Đại biểu cho rằng, quy định này là cần thiết, phù hợp với tính chất cấp bách, quy mô lớn và yêu cầu tiến độ cao của dự án đường Vành đai 4 TP.HCM. Thực tế cho thấy, các khâu chuẩn bị như lập quy hoạch, xây dựng khu tái định cư hay thực hiện bồi thường, hỗ trợ giải phóng mặt bằng là những bước "mở đường" cực kỳ quan trọng, nếu chậm sẽ kéo lùi toàn bộ tiến độ của dự án. Việc cho phép chỉ định thầu trong phạm vi cụ thể này sẽ giúp các địa phương chủ động triển khai nhanh chóng, tiết kiệm thời gian, kịp thời phục vụ công tác giải phóng mặt bằng và thi công tuyến chính.

Đại biểu cũng đánh giá cao việc quy định rõ: Việc chỉ định thầu vẫn phải tuân thủ đầy đủ trình tự, thủ tục theo Luật Đấu thầu. Điều này thể hiện sự thận trọng, nhằm bảo đảm tính minh bạch, đúng pháp luật và hạn chế tối đa nguy cơ lạm dụng cơ chế đặc thù.

Tuy nhiên, để cơ chế chỉ định thầu thực sự phát huy hiệu quả, đại biểu đề xuất một số điểm cần lưu ý: (1) Cần giới hạn rõ phạm vi áp dụng chỉ định thầu cho các gói thầu có giá trị nhỏ, tính chất chuẩn bị và phục vụ công tác mặt bằng, không áp dụng tràn lan cho các hạng mục thi công chính hoặc các gói thầu lớn có tính chất kỹ thuật cao; (2) Cần tăng cường công tác giám sát, hậu kiểm việc chỉ định thầu tại các địa phương, bảo đảm công khai, minh bạch, lựa chọn đúng đơn vị có năng lực để triển khai hiệu quả, tránh tình trạng hình thức hoặc lựa chọn nhà thầu không đáp ứng yêu cầu kỹ thuật; (3) Các địa phương cần chịu trách nhiệm giải trình cụ thể về lý do áp dụng hình thức chỉ định thầu, gắn trách nhiệm người đứng đầu để tránh tâm lý “lựa chọn dễ dãi” trong quá trình tổ chức thực hiện.

Về việc bổ sung quy định chuyển tiếp trong trường hợp sáp nhập các địa phương

Theo đại biểu, hiện nay, Đảng và Nhà nước đang triển khai chủ trương sắp xếp lại đơn vị hành chính cấp tỉnh để tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước. Theo lộ trình này, một số tỉnh hiện được nêu cụ thể trong dự thảo Nghị quyết đầu tư dự án, như Bình Dương, Long An,... có thể sẽ không còn tồn tại với tư cách pháp lý độc lập sau khi thực hiện sáp nhập.

Trong khi đó, Nghị quyết của Quốc hội về chủ trương đầu tư dự án lại xác định rõ tên từng địa phương, cơ quan có thẩm quyền tổ chức thực hiện các đoạn tuyến thành phần cũng như phân bổ trách nhiệm, nguồn lực và lộ trình triển khai cụ thể. Điều này đặt ra nguy cơ: Nếu không có quy định chuyển tiếp rõ ràng, thì sau khi các địa phương sáp nhập hoặc thay đổi địa giới hành chính, dự án có thể rơi vào tình trạng lúng túng về thẩm quyền, chậm tiến độ do phải điều chỉnh lại các văn bản pháp lý cấp cao, hoặc không xác định được trách nhiệm quản lý, thực hiện.

Do đó, đại biểu Quốc hội tỉnh Long An đề nghị Quốc hội bổ sung trong dự thảo Nghị quyết một điều khoản riêng về chuyển tiếp, với nội dung như sau: “Trường hợp có sự thay đổi về đơn vị hành chính cấp tỉnh liên quan đến dự án Vành đai 4 TP.HCM do sáp nhập, chia tách hoặc điều chỉnh địa giới theo nghị quyết của Quốc hội, thì địa phương mới sau sắp xếp có trách nhiệm kế thừa toàn bộ các nghĩa vụ, trách nhiệm pháp lý, tổ chức thực hiện và quản lý các đoạn tuyến thành phần thuộc địa bàn được phân công trước đó, bảo đảm tính liên tục, đồng bộ và hiệu quả triển khai dự án theo đúng mục tiêu, tiến độ đã được phê duyệt”.

Đồng thời, giao Chính phủ có trách nhiệm hướng dẫn cụ thể, rà soát và phân công lại nhiệm vụ cho các địa phương sau khi sáp nhập, nhằm bảo đảm việc triển khai dự án không bị gián đoạn sau khi chủ trương đầu tư được Quốc hội.

Cùng tham gia phát biểu về chủ trương đầu tư dự án đầu tư xây dựng đường Vành đai 4 TP.HCM, đại biểu Phan Thị Mỹ Dung - Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh, khẳng định đây là dự án chiến lược, có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc kết nối các tỉnh, thành phố thuộc Vùng Kinh tế trọng điểm phía Nam.

Theo đại biểu, tuyến Vành đai 4 T.HCM là tuyến đường bao ngoài, kết nối các trục giao thông huyết mạch như cao tốc Biên Hòa - Vũng Tàu, TP.HCM – Long Thành - Dầu Giây, TP.HCM - Mộc Bài, Trung Lương, Thủ Dầu Một - Chơn Thành, cùng các Quốc lộ 1, 13, 22,... Dự án sẽ góp phần tiếp nhận, phân luồng và giải tỏa xe quá cảnh từ xa, giảm tải áp lực cho giao thông nội đô; đồng thời, rút ngắn thời gian vận chuyển hàng hóa, nâng cao hiệu quả kết nối và phát triển kinh tế - xã hội toàn vùng.

Về việc bố trí các nút giao liên thông, đại biểu cho biết, để bảo đảm tính kết nối hiệu quả với các trục giao thông lớn, Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi đã đề xuất cho phép giảm khoảng cách giữa các nút giao xuống tối thiểu 3 km, phù hợp với Quy chuẩn QCVN 117:2024/BGTVT.

Một số nút giao điển hình được nêu gồm:

- Nút giao Đường tỉnh 769E và cao tốc TP.HCM - Long Thành - Dầu Giây (khoảng cách 3 km) nhằm kết nối sân bay Long Thành và khu vực Đông Nam Bộ.

- Nút giao ĐH.744 (Bình Dương) – Tỉnh Lộ 15 (TP.HCM) cách nhau 4,1 km, phục vụ kết nối vùng và phát triển du lịch theo quy hoạch đô thị TP.HCM đến năm 2050.

- Nút giao cao tốc TP.HCM – Mộc Bài và Quốc lộ 22 cách nhau 4,71 km, kết nối khu vực Tây Bắc, Tây Nguyên và Campuchia.

- Nút giao QL22 - đường Tam Tân cách 4,1 km, phục vụ kết nối Long An, Tây Ninh và phát triển nông nghiệp công nghệ cao.

- Nút giao trục động lực Đức Hòa (Long An) cách Tam Tân khoảng 4 km, đã được quy hoạch nút giao khác mức liên thông, dự kiến đầu tư ở giai đoạn hoàn thiện.

Riêng nút giao đường Nguyễn Văn Tạo cách điểm kết thúc tuyến cao tốc khoảng 2,22 km, chưa được đầu tư giai đoạn 1, nhưng sẽ được xem xét trong các bước tiếp theo, có thể kết nối thông qua đường gom để phù hợp với quy chuẩn.

Đại biểu Phan Thị Mỹ Dung khẳng định việc linh hoạt trong bố trí nút giao sẽ nâng cao hiệu quả kết nối, thúc đẩy phát triển kinh tế vùng; đồng thời, vẫn đảm bảo tuân thủ quy định chuyên ngành./.